Nota Biologi Tingkatan 4 Bab 11: Keimunan Manusia
RINGKASAN
Ringkasan (Nota Biologi Tingkatan 4 Bab 11: Keimunan Manusia)
Sistem keimunan manusia ialah keupayaan badan untuk melawan jangkitan penyakit yang disebabkan oleh patogen (mikroorganisma seperti bakteria dan virus) atau bendasing lain. Badan bertahan melalui tiga barisan pertahanan.
Barisan Pertahanan Pertama adalah tidak spesifik dan berfungsi sebagai penghalang fizikal dan kimia. Ia merangkumi:
• Kulit: Penghalang fizikal yang liat, penanggalan sel mati, dan perembesan sebum serta peluh (yang mengandungi lisozim).
• Membran Mukus: Melapik salur respirasi dan merembes mukus yang mengandungi lisozim untuk memusnahkan bakteria.
• Enzim Lisozim: Terdapat dalam air mata, hingus, dan air liur yang boleh mengurai dinding sel bakteria.
• Asid Hidroklorik: Dalam perut, ia membunuh bakteria dalam makanan dan minuman.
• Mekanisme Pembekuan Darah: Menghalang kemasukan bakteria melalui luka.
Barisan Pertahanan Kedua juga tidak spesifik dan diaktifkan jika patogen melepasi barisan pertama. Mekanisme utamanya ialah:
• Demam: Meningkatkan aktiviti fagosit untuk melawan mikroorganisma.
• Keradangan: Gerak balas pantas di mana tisu rosak membebaskan histamin, menyebabkan kapilari darah mengembang dan meningkatkan ketelapan. Ini membolehkan sel fagosit dan faktor pembeku berkumpul di kawasan jangkitan.
• Fagositosis: Proses sel fagosit (seperti neutrofil dan monosit) mengepung, menelan, dan mencerna patogen menggunakan enzim lisozim.
Barisan Pertahanan Ketiga adalah spesifik dan diaktifkan jika patogen melepasi barisan kedua. Ia melibatkan:
• Limfosit (Sel T dan Sel B): Sel darah putih yang menghasilkan antibodi spesifik untuk antigen tertentu. Limfosit T menyerang sel yang dijangkiti dan merangsang limfosit B.
• Antibodi: Protein yang berinteraksi dengan antigen untuk memusnahkannya melalui beberapa cara: peneutralan, pengaglutinan, pemendakan, pengopsoninan, dan penguraian (lisis).
• Sel Memori: Dihasilkan selepas jangkitan awal. Sekiranya patogen yang sama menyerang semula, sel memori akan merangsang penghasilan antibodi dengan pantas untuk memberikan perlindungan segera.
Jenis Keimunan terbahagi kepada dua kategori utama:
1. Keimunan Aktif: Badan menghasilkan antibodi sendiri. Ia memberikan perlindungan jangka panjang.
◦ Semula Jadi: Diperoleh selepas sembuh daripada penyakit (cth: cacar air).
◦ Buatan: Diperoleh melalui suntikan vaksin (ampaian patogen lemah/mati).
2. Keimunan Pasif: Badan menerima antibodi dari sumber luar. Ia memberikan perlindungan segera tetapi bersifat sementara.
◦ Semula Jadi: Diperoleh oleh fetus dari ibu melalui plasenta atau bayi melalui susu ibu.
◦ Buatan: Diperoleh melalui suntikan antiserum (serum yang mengandungi antibodi spesifik).
Isu Kesihatan: AIDS
• AIDS (Sindrom Kurang Daya Tahan Penyakit) disebabkan oleh HIV (Virus Kurang Daya Tahan Manusia).
• HIV menyerang dan memusnahkan limfosit, melumpuhkan sistem keimunan (barisan pertahanan ketiga).
• Akibatnya, penghidap AIDS menjadi sangat terdedah kepada jangkitan lain yang akhirnya boleh membawa maut.
• HIV disebarkan melalui bendalir badan seperti darah dan air mani.
GLOSARI
| Istilah | Definisi |
| AIDS (Sindrom Kurang Daya Tahan Penyakit) | Penyakit yang disebabkan oleh jangkitan HIV yang melumpuhkan sistem keimunan, menyebabkan penghidap mudah dijangkiti penyakit lain. |
| Antigen | Bendasing yang memasuki badan dan merangsang gerak balas keimunan, contohnya, patogen. |
| Antibodi | Protein yang dihasilkan oleh sel limfosit sebagai gerak balas terhadap antigen untuk memusnahkannya. |
| Antiserum | Serum yang mengandungi antibodi spesifik, digunakan untuk memberikan keimunan pasif buatan. |
| Fagositosis | Proses pemerangkapan dan pencernaan mikroorganisma atau zarah lain oleh sel fagosit. |
| Gerak balas keimunan | Interaksi spesifik antara antibodi dan antigen yang menyebabkan antigen dimusnahkan. |
| Histamin | Bahan kimia yang dibebaskan oleh tisu rosak yang merangsang gerak balas keradangan. |
| HIV (Virus Kurang Daya Tahan Manusia) | Virus yang menyerang sistem keimunan manusia, khususnya sel limfosit, dan menyebabkan AIDS. |
| Imunisasi | Proses merangsang keimunan terhadap penyakit tertentu melalui suntikan vaksin. |
| Keimunan | Keupayaan badan untuk melawan jangkitan penyakit yang disebabkan oleh patogen melalui serangan spesifik. |
| Keimunan Aktif | Keimunan yang diperoleh apabila sel limfosit menghasilkan antibodinya sendiri sebagai gerak balas terhadap antigen. |
| Keimunan Pasif | Keimunan yang diperoleh apabila badan menerima antibodi daripada sumber luar. |
| Keradangan | Satu gerak balas pantas yang memusnahkan dan meneutralkan tindakan berbahaya mikroorganisma pada peringkat awal jangkitan. |
| Limfosit | Sejenis sel darah putih (leukosit) yang terlibat dalam barisan pertahanan ketiga, terbahagi kepada sel limfosit T dan sel limfosit B. |
| Lisozim | Enzim antimikrob yang terdapat dalam peluh, air mata, hingus, dan air liur yang boleh mengurai dinding sel bakteria. |
| Makrofaj | Sel fagosit besar yang terdapat dalam nodus limfa yang memusnahkan bakteria dan bendasing. |
| Patogen | Mikroorganisma yang menyebabkan penyakit, seperti bakteria, virus, dan parasit. |
| Vaksin | Ampaian patogen yang lemah, mati atau tidak virulen yang disuntik ke dalam badan untuk merangsang keimunan aktif buatan. |
CONTOH SOALAN KBAT
Soalan KBAT (Kemahiran Berfikir Aras Tinggi)
1. Soalan: Berdasarkan Rajah 11.8 dalam sumber, terangkan mengapa aras antibodi menurun selepas suntikan pertama dan mengapa suntikan kedua (dos penggalak) penting untuk mencapai aras keimunan.
Jawapan: Selepas suntikan pertama, sel limfosit dirangsang untuk menghasilkan antibodi, tetapi arasnya mungkin tidak mencukupi dan akan menurun selepas beberapa ketika kerana gerak balas keimunan primer adalah perlahan. Suntikan kedua (dos penggalak) bertindak sebagai pendedahan kedua kepada antigen yang sama. Ini merangsang sel memori yang telah terbentuk selepas suntikan pertama untuk menghasilkan antibodi dengan lebih pantas dan dalam kuantiti yang lebih banyak, menyebabkan aras antibodi meningkat melepasi aras keimunan dan kekal tinggi untuk tempoh yang lama, seterusnya memberikan perlindungan yang berkesan.
2. Soalan: Seorang individu telah digigit oleh anjing yang disyaki menghidap penyakit anjing gila. Doktor memberikan suntikan antiserum. Wajarkan tindakan doktor tersebut berbanding pemberian vaksin.
Jawapan: Tindakan doktor adalah wajar. Penyakit anjing gila boleh membawa maut dan memerlukan perlindungan serta-merta. Suntikan antiserum membekalkan keimunan pasif buatan, di mana antibodi yang sedia ada disuntik terus ke dalam badan. Ini memberikan perlindungan segera untuk meneutralkan virus. Sebaliknya, vaksin (keimunan aktif buatan) memerlukan masa untuk merangsang badan menghasilkan antibodinya sendiri dan tidak akan berkesan untuk melawan jangkitan yang sedang berlaku.
3. Soalan: Terangkan mengapa penghidap AIDS (Sindrom Kurang Daya Tahan Penyakit) mudah dijangkiti penyakit lain seperti jangkitan kulat dan cirit-birit kronik, yang biasanya tidak berbahaya kepada individu sihat.
Jawapan: Penghidap AIDS mudah dijangkiti penyakit lain kerana virus HIV menyerang dan memusnahkan sel limfosit. Limfosit adalah komponen penting dalam barisan pertahanan ketiga yang bertanggungjawab untuk gerak balas keimunan spesifik, termasuk penghasilan antibodi dan sel memori. Apabila bilangan limfosit berkurangan secara drastik, sistem keimunan badan menjadi lumpuh dan tidak dapat melawan patogen dengan berkesan. Ini menyebabkan badan sangat terdedah kepada jangkitan oportunistik seperti jangkitan kulat yang tidak dapat dilawan oleh sistem keimunan yang lemah.
4. Soalan: Kulit adalah organ pertahanan fizikal dan kimia. Huraikan DUA ciri fizikal dan DUA ciri kimia kulit yang menjadikannya barisan pertahanan pertama yang berkesan.
Jawapan:
◦ Ciri Fizikal:
1. Sifat kulit yang liat menjadikannya sukar ditembusi oleh kebanyakan mikroorganisma.
2. Lapisan sel mati pada permukaan kulit sentiasa ditanggalkan, menyukarkan pertumbuhan dan kolonisasi mikroorganisma.
◦ Ciri Kimia:
1. Perembesan sebum oleh kelenjar minyak menghasilkan lapisan berasid yang menghalang pertumbuhan pelbagai jenis mikroorganisma.
2. Peluh yang dirembeskan mengandungi enzim lisozim yang berupaya memecahkan dinding sel sesetengah bakteria.
5. Soalan: Bandingkan dan bezakan antara suntikan vaksin (keimunan aktif buatan) dengan suntikan antiserum (keimunan pasif buatan) dari segi tujuan dan tempoh keberkesanan.
Jawapan:
◦ Persamaan: Kedua-duanya adalah jenis keimunan buatan yang melindungi badan daripada jangkitan penyakit.
◦ Perbezaan (Tujuan): Tujuan suntikan vaksin adalah untuk pencegahan jangka panjang dan diberikan sebelum seseorang dijangkiti penyakit. Tujuan suntikan antiserum adalah untuk rawatan atau perlindungan serta-merta apabila seseorang berisiko tinggi dijangkiti atau telah dijangkiti penyakit.
◦ Perbezaan (Tempoh): Keimunan daripada vaksin adalah berkekalan untuk tempoh yang lama kerana badan menghasilkan sel memori. Keimunan daripada antiserum pula bersifat sementara dan tidak kekal lama kerana antibodi dari sumber luar akan terurai dan disingkirkan oleh badan selepas beberapa ketika.