Nota Sains Rumah Tangga Tingkatan 4 Bab 4: Makanan Dan Pemakanan
RINGKASAN
Ringkasan Mudah (Nota Sains Rumah Tangga Tingkatan 4 Bab 4: Makanan Dan Pemakanan)
Unit ini membincangkan konsep asas makanan, pemakanan, dan nutrien serta kepentingannya kepada tubuh badan manusia. Makanan dibahagikan kepada tiga kumpulan utama berdasarkan fungsinya: makanan pemberi tenaga (karbohidrat, lemak, protein), makanan pembina tubuh (protein, garam mineral, air), dan makanan pelindung penyakit (vitamin, garam mineral).
Apakah kumpulan nutrien utama?
Terdapat lima kumpulan nutrien utama: protein, karbohidrat, lemak, vitamin, dan garam mineral. Air dan pelawas, walaupun bukan nutrien, amat penting untuk fungsi tubuh seperti pencernaan dan perkumuhan. Setiap nutrien mempunyai sumber, fungsi, serta kesan kekurangan dan berlebihan yang spesifik. Contohnya, kekurangan Vitamin C boleh menyebabkan skurvi, manakala pengambilan lemak berlebihan boleh membawa kepada penyakit jantung dan obesiti.
Sistem pencernaan menguraikan makanan kompleks kepada molekul ringkas melalui proses mekanikal (mengunyah) dan kimia (tindakan enzim). Proses ini bermula di mulut dengan enzim amilase yang mencerna kanji, berterusan di perut dengan pepsin yang mencerna protein, dan berakhir di usus kecil di mana kebanyakan nutrien dicerna oleh pelbagai enzim (seperti lipase, tripsin, maltase) dan diserap melalui vilus.
Apakah diet seimbang?
Diet seimbang ialah pengambilan semua kelas nutrien dalam kuantiti yang betul, seperti yang digariskan dalam Piramid Makanan. Piramid ini membahagikan makanan kepada empat aras, mengesyorkan pengambilan paling banyak dari aras 1 (bijirin) dan paling sedikit dari aras 4 (lemak dan gula). Pengambilan diet seseorang dipengaruhi oleh pelbagai faktor termasuk umur, jantina, tahap kesihatan, pendapatan, budaya, dan agama.
Untuk menilai status berat badan, Indeks Jisim Badan (BMI) digunakan. Ia mengira nisbah berat kepada ketinggian. Peruntukan Diet Harian yang Disarankan (RDA) pula menyediakan panduan mengenai keperluan nutrien harian untuk individu yang sihat. Akhir sekali, label makanan adalah penting kerana ia memberikan maklumat kepada pengguna tentang kandungan nutrien, ramuan, dan tarikh luput, membantu dalam membuat pilihan makanan yang sihat dan bijak.
GLOSARI
| Istilah | Definisi |
| Air | Bahan asas dalam semua bendalir tubuh yang berperanan dalam peredaran darah, pernafasan, pencernaan dan perkumuhan. |
| Anemia | Penyakit yang berlaku akibat kekurangan Ferum atau Vitamin B12, di mana sel darah merah berkurangan atau tidak normal. |
| Diet | Pengambilan makanan oleh individu untuk meningkatkan dan memelihara kesihatan tubuh badan. |
| Diet Seimbang | Pengambilan makanan yang mengandungi semua nutrien (protein, karbohidrat, lemak, garam mineral, vitamin, air, dan pelawas) dalam kuantiti yang diperlukan oleh tubuh badan. |
| Divertikulitis | Sejenis penyakit yang berkaitan dengan pencernaan, banyak terjadi pada bahagian usus besar, akibat kekurangan air dan pelawas. |
| Enzim | Pemangkin organik yang mengawal atau mempercepat tindak balas kimia dalam organisma hidup. Dihasilkan oleh mulut, perut, pankreas, dan usus kecil. |
| Garam Mineral | Kumpulan nutrien yang berfungsi dalam pembinaan dan pengawalan tubuh, dikelaskan kepada makro (cth: Kalsium) dan mikro (cth: Iodin). |
| Hidrolisis | Proses penguraian molekul kompleks kepada molekul lebih kecil dan ringkas melalui enzim pencernaan dengan kehadiran air. |
| Indeks Jisim Badan (BMI) | Formula untuk menilai berat badan yang berkait rapat dengan ketinggian seseorang, digunakan untuk mengetahui berat ideal dan tahap risiko kesihatan. |
| Apakah fungsi Karbohidrat? | Nutrien pemberi tenaga yang merupakan pembekal utama tenaga dan haba. Sumbernya termasuk nasi, roti, dan makanan manis. |
| Kalsiferol (Vitamin D) | Vitamin larut lemak yang membantu pembentukan gigi dan tulang yang kuat serta penyerapan kalsium. |
| Lemak | Nutrien pemberi tenaga yang juga melindungi organ, mengawal suhu badan, dan menjadi pelarut bagi vitamin larut lemak. |
| Makanan | Bahan yang boleh dimakan sama ada dalam bentuk pepejal ataupun cecair untuk memenuhi keperluan fizikal, fisiologi, psikologi, dan sosial. |
| Menu | Senarai makanan yang dihidangkan untuk sesuatu sajian. |
| Nutrien | Komposisi kimia dalam makanan. Terdapat lima kumpulan nutrien: protein, karbohidrat, lemak, vitamin, dan garam mineral. |
| Obesiti | Keadaan berat badan berlebihan yang disebabkan oleh pengumpulan lemak berlebihan, sering dikaitkan dengan pengambilan karbohidrat dan lemak yang tinggi. |
| Pelawas | Makanan yang kaya dengan bahan yang tidak dapat tercerna (selulosa), berfungsi mempercepat proses perkumuhan dan merangsang peristalsis. |
| Pemakanan | Kajian saintifik terhadap pengambilan makanan dan fungsinya kepada tubuh badan manusia. |
| Pencernaan | Proses menguraikan molekul makanan yang kompleks kepada molekul yang lebih ringkas agar dapat diserapkan oleh tubuh badan. |
| Penyerapan | Proses serapan unit ringkas nutrien melalui vilus ke dalam aliran darah dan sistem limfa untuk dihantar ke sel tubuh. |
| Peristalsis | Pergerakan kembang dan kuncup otot secara beritma untuk menolak makanan sepanjang salur pencernaan. |
| Peruntukan Diet Harian yang Disarankan (RDA) | Jadual yang menunjukkan tahap keperluan nutrien harian oleh individu yang sihat mengikut jantina, umur, dan keadaan fisiologi. |
| Piramid Makanan | Satu panduan bagi pemilihan makanan sihat dalam kuantiti yang disyorkan, dibahagikan kepada empat aras kumpulan makanan. |
| Protein | Nutrien pembina tubuh yang berfungsi membina sel, menggantikan sel rosak, dan menghasilkan enzim serta hormon. |
| Retinol (Vitamin A) | Vitamin larut lemak yang penting untuk menjaga kesihatan kulit, penglihatan (terutama pada waktu malam), dan pertumbuhan tulang. |
| Riket | Penyakit pada kanak-kanak di mana tulang membengkok ke dalam, disebabkan oleh kekurangan Kalsium dan Vitamin D. |
| Skurvi | Penyakit yang disebabkan oleh kekurangan Vitamin C, dengan simptom seperti gusi berdarah, gigi longgar, dan luka lambat sembuh. |
| Vilus | Unjuran halus di dinding usus kecil yang membantu dalam proses penyerapan hasil akhir pencernaan. |
| Vitamin | Kumpulan nutrien pencegah penyakit yang dikelaskan kepada vitamin larut air (B, C) dan vitamin larut lemak (A, D, E, K). |